Με μεγαλοπρέπεια και κατάνυξη γιορτάζεται και εφέτος σε όλη την Ελλάδα η Κοίμηση της Θεοτόκου. Η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή του καλοκαιριού. Οι γιορταστικές εκδηλώσεις, τα πανηγύρια και τα γλέντια σε αυλογύρια εκκλησιών και τις πλατείες θα δώσουν και πάλι ζωή ακόμη και στο μικρότερο χωριό της χώρας μας. Δεν είναι μόνο η Παναγία της Τήνου, η Εκατονταπυλιανή της Πάρου και η Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο, που συγκεντρώνουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές. Κάθε ναός και ξωκλήσι αφιερωμένο στη Μεγαλόχαρη θα στολιστεί γιορτινά, ενώ ιδιαίτερο χρώμα στις εκδηλώσεις θα δώσουν τα έθιμα κάθε τόπου.

Στη μικρή μας και απομακρυσμένη Κάσο, μέτρησα γύρω στις τριάντα εκκλησιές της Παναγίας. Πολλές από αυτές γιορτάζουν σήμερα, στις 15 Αυγούστου. Ωστόσο, το ενδιαφέρον των κατοίκων αλλά και των εποχιακών παραθεριστών συγκεντρώνεται σε μια Παναγία. Εκείνη της Κοίμησης της Θεοτόκου στο χωριό Παναγία, που σήμερα πανηγυρίζει.

Ο ναός αυτός που καθιερώθηκε από τους παλιότερους κατοίκους να λέγεται και «Πέρα Παναγία», κοσμεί τον ομώνυμο οικισμό του νησιού και προς τιμή του ονομάστηκε Παναγία.

Η ιστορία του ναού αυτού αρχίζει πριν 120 περίπου χρόνια. Όπως μας διηγούνται γεροντότεροι, στην ίδια θέση όπου είναι χτισμένος ο σημερινός μεγαλοπρεπής ναός της Παναγίας, προϋπήρχαν παλαιότερα τρεις μικρές εκκλησιές. Της Κοίμησης της Θεοτόκου, του Σταυρού και της Κασσιανής. Αποφασίστηκε λοιπόν το 1895, αυτά τα τρία εκκλησάκια να γκρεμιστούν και στη θέση τους να αναγερθεί ένας μεγαλύτερος ναός που θα κάλυπτε τις ανάγκες του συνεχώς αναπτυσσόμενου οικισμού. Για την κατασκευή αυτού του επιβλητικού ναού χρειάστηκε να μεταφερθούν τα καλύτερα υλικά της εποχής εκείνης, κυρίως από τη Μασσαλία, όπως και άλλα πολύτιμα υλικά, τα οποία μεταφέρθηκαν με ιστιοφόρα Κασιωτών καπεταναίων. Εκτός αυτών, επιλέγηκαν «ατσακένιες» πέτρες, οι οποίες πελεκήθηκαν κατάλληλα ώστε να αποκτήσουν ορθογώνιο παραλληλόγραμμο σχήμα. Μάλιστα, απ’ ότι ανέφεραν συχνά οι παλιότεροι, λέγεται ότι το κόστος κάθε πέτρας, στοίχησε μια χρυσή λύρα εποχής…

Τελικά, ο ναός αυτός που χτίστηκε με τη βοήθεια Ολυμπιτών τεχνιτών από τη γειτονική Κάρπαθο, ολοκληρώθηκε το 1902. Για τους εκατοντάδες Ολυμπίτες τεχνίτες, οι οποίοι ήρθαν στην Κάσο την εποχή εκείνη του οικοδομικού οργασμού κυκλοφορεί μια ανέκδοτη ιστορία. Επιτρέψτε μου να σας τη διηγηθώ:

Συνήθιζαν οι δάσκαλοι της εποχής εκείνης όταν τέλειωνε η σχολική χρονιά, να οργανώνουν μια γιορτή προς τιμή των αποφοίτων. Το πρόγραμμα περιλάμβανε ποιήματα και σκετς από τα μεγαλύτερα παιδιά. Στα μικρότερα παιδιά υποβάλλονταν ερωτήσεις, τα οποία παιδιά έπρεπε απνευστί να δώσουν μιαν απάντηση, ώστε να δείξουν με τον τρόπο αυτό, τέλος πάντων τι έμαθαν στη σχολική χρονιά που πέρασε…

Όταν λοιπόν στο μάθημα των θρησκευτικών ένας μαθητής ρωτήθηκε: «ποιός έχτισε τον κόσμο;…». Ο μαθητής βλέποντας την επιρροή των Ολυμπιτών τεχνιτών όχι μόνο στην Παναγία, αλλά σε ολόκληρο το νησί της Κάσου, απάντησε πως: «τον κόσμο τον έφτιαξαν οι Ολυμπίτες!…».

Επανέρχομαι στον Ι. Ν. της Πέρα Παναγίας.

Στο μεγάλο περιαύλι της εκκλησιάς, διατηρείται μια σαρκοφάγος. Σύμφωνα με την παράδοση, λέγεται ότι ανήκει στην Οσία Κασσιανή, η οποία  μνήμη της γιορτάζεται στις 7 Σεπτεμβρίου. Πάλι από διηγήσεις γεροντότερων μαθαίνουμε, ότι κάποτε υπήρχαν τα οστά της Οσίας εντός της σαρκοφάγου, όμως αυτά τα έκλεψαν διερχόμενοι ναυτικοί.

Αμέτρητα είναι τα χρυσά αφιερώματα και τα δώρα της Πέρα Παναγίας όπως και η ακίνητη περιουσία της, που την κατατάσσουν στους πιο εύπορους ναούς της Κάσου.

Λίγες μέρες πριν το γιορτασμό, ξεκινούν οι προετοιμασίες της εκκλησιάς. Στον οικισμό της Παναγίας μια μικρή ομάδα από άντρες και γυναίκες, που αποτελούν την επιτροπή του ναού, αλλά και από άλλους, των άλλων οικισμών του νησιού, αναλαμβάνουν τη διαδικασία του εράνου. Περνούν πόρτα πόρτα, από κάθε σπίτι του νησιού, προκειμένου να μαζέψουν από τους κατοίκους χρήματα, ή διάφορα άλλα χρήσιμα υλικά αποκλειστικά για το κασιώτικο πιάτο και τους μεζέδες του πανηγυριού.

Ο θρησκευτικός πολιτισμός και η παράδοση του νησιού θέλει την παραμονή, μετά την τέλεση του Εσπερινού, όλοι να βοηθούν στην προετοιμασία του κασιώτικου φαγητού και των μεζέδων. Οι γυναίκες συγκεντρώνονται στο  αυλογύρι πλησίον της σάλας των εκδηλώσεων και των μαγειρείων για το τύλιγμα των ντολμάδων. Τα κασιώτικα ντολμαδάκια είναι μικρά και το τύλιγμά τους απαιτεί περισσή υπομονή και τέχνη. Το κασιώτικο πιάτο, όπως και οι μεζέδες που θα προσφερθούν δωρεάν σε όλους ανεξαρτήτως τους προσκυνητές μετά την τέλεση της λειτουργίας, την επομένη, κατά το μεσημεράκι, περιλαμβάνει: κόκκινο πιλάφι με κανέλα από ζωμό κρέατος συνήθως αιγοπροβάτων, κρέας κοκκινιστό, πατάτες τηγανιτές και ντολμαδάκια.

Για να ετοιμαστούν όλα αυτά, όπως καταλαβαίνετε, η κινητικότητα στα μαγειρεία είναι μεγάλη. Άλλοι κουβαλούν ξύλα για τις φωτιές, άλλοι κομματιάζουν τα κρέατα και ετοιμάζουν το ζωμό για το πιλάφι, άλλοι καθαρίζουν τις πατάτες και κάποιοι άλλοι πρέπει να φροντίσουν για την ψυχαγωγία. Συνήθως την παραμονή, αν και η κούραση όσων βοηθούν είναι μεγάλη, στήνεται ένα από τα καλύτερα γλέντια. Όπου με τη συνοδεία της λύρας και του λαούτου, και μετά τα πρώτα κουρδίσματα των οργάνων, η ατμόσφαιρα ζεσταίνεται, το κέφι βοηθούσης και της οινοποσίας κορυφώνεται. Είναι πηγαίο και ανεξάντλητο το χάρισμα των Κασιωτών να σκαρώνουν αυτοσχέδιες μαντινάδες. Δεκαπεντασύλλαβα στιχουργήματα και μουσικές «κόντρες» με ετοιμότητα, εξαιρετική ποιοτική ευαισθησία και στιχουργική αρτιότητα.

Την επομένη, μετά την τέλεση της λειτουργίας, ο κόσμος όλος συγκεντρώνεται υπομονετικά έξω, στο ευρύχωρο προαύλιο της εκκλησιάς, όπου θα γίνει το προσκύνημα της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας. Με τη σειρά τους οι πιστοί θα ασπαστούν την εικόνα της Παναγίας, θα αφήσουν τον οβολό τους σε ένα μεγάλο πανέρι και θα παραλάβουν ένα κομμάτι άρτου, καθώς και κάποια τοπικά γλυκίσματα, συνήθως κουραμπιέδες και ξεροτήγανα, που προσφέρονται στη μνήμη κάποιου προσφιλούς συγγενούς.

Μετά τον ασπασμό της εικόνας, ο κόσμος παίρνει θέση στα δύο αυλογύρια της εκκλησιάς και ενώ οι παραδοσιακοί μουσικοί κουρδίζουν τα όργανα και ακούγονται οι πρώτες μαντινάδες για την Παναγία και τους επισκέπτες, αρχίζουν οι χοροί και ξεκινά το σερβίρισμα υπομονετικά στην αίθουσα εκδηλώσεων. Χάρη στη βοήθεια και ετοιμότητα δεκάδων αντρών εθελοντών αλλά και παιδιών, που φορούν άσπρες ποδιές με το κεντητό όνομα «Παναγία» και στέκονται όρθιοι, ο ένας πλάι στον άλλο, περνούν τα πιάτα χέρι με χέρι, ώστε να σερβιριστούν όλοι οι εντός της αίθουσας,  που έχουν καθίσει σε πάγκους και μακρόστενα τραπέζια. Η χωρητικότητα της αίθουσας είναι περιορισμένη, γι’ αυτό, μόλις τελειώσει το πρώτο κύμα με το φαγητό, ακολουθεί το δεύτερο, το τρίτο, κ.ο.κ… μέχρι όλοι οι προσκυνητές να γευθούν του νοστιμότατου και φημισμένου κασιώτικου πιάτου. Δεν είναι υπερβολή ο αριθμός των πιάτων που προσφέρονται την ημέρα αυτή στην «Πέρα Παναγία», πολλές φορές ξεπερνάει τα 2000, εκτός των μεζέδων που ακολουθούν στη διάρκεια του γλεντιού μέχρι τις πρωινές ώρες, δεδομένου ότι το δεκαπενταύγουστο οι παραθεριστές, συνήθως από τις παροικίες Αθήνα, Πειραιά, αλλά και τις ΗΠΑ μαζί με τους 1000 μόνιμους κατοίκους, αριθμούν τις 4000 ψυχές.

(photo credits: eudemonia.gr)